04 februari 2019
Cholesterol
Cholesterol is een vetachtige stof die onmisbaar is voor het goed functioneren van het lichaam. Cholesterol wordt gebruikt als bouwstof voor de cellen en voor het maken van andere stoffen, zoals hormonen en galzuren.In bijna alles wat we eten aan dierlijke, maar ook aan plantaardige vetten, is cholesterol aanwezig. Het overgrote deel van ons cholesterol wordt echter door ons lichaam zelf (in de lever) gemaakt.
Cholesterol
Cholesterol is een vetachtige stof die niet in water oplosbaar is. Door de lever geproduceerde galachtige stoffen bewerken de vetachtige stoffen zodanig, dat de darmwand ze kan opnemen. Via het bloed worden ze dan door het lichaam verspreid.
Onder normale omstandigheden is er een evenwicht tussen de hoeveelheid vet en cholesterol die door de lever wordt opgenomen en afgegeven. De lever kan dit evenwicht zelf regelen. Dit mechanisme is gevoelig voor de (verzadigde) vetten in de voeding. Ook kan het evenwicht worden verstoord wanneer iemand bijvoorbeeld aan suikerziekte lijdt.
Cholesterol in voeding
We onderscheiden drie soorten vetten: triglyceriden, sterolen en fosfolipiden.
Het meeste van wat wij vet noemen, bijvoorbeeld een randje vet aan een stukje vlees, valt in de groep die wordt aangeduid met de chemische naam triglyceriden. We kennen verzadigde vetzuren (bijvoorbeeld in spek en boter), enkelvoudig onverzadigde vetzuren (bijvoorbeeld in olijfolie) en meervoudig onverzadigde vetzuren (bijvoorbeeld linolzuur en in vis als zalm en haring). In de groep sterolen is cholesterol de belangrijkste vertegenwoordiger.
Sterolen komen onder andere voor in eidooiers.
Fosfolipiden zijn vetachtige stoffen zoals lecithine.
Ze zijn van belang voor de hersenen en zenuwen.
De verzadigde vetzuren in onze voeding hebben een cholesterolverhogend effect. De onverzadigde vetzuren verlagen juist het cholesterolgehalte van het bloed.
Er moet gestreefd worden naar een evenredige verdeling van verzadigde en enkelvoudig en meervoudig onverzadigde vetzuren.
Verhoogd cholesterolgehalte
Meer dan de helft van de bevolking heeft een te hoog cholesterol- of vetgehalte van het bloed.
Onze levenswijze en ons voedingspatroon zijn vaak de oorzaak. Ook erfelijke factoren en bepaalde ziekten kunnen een rol spelen. Een hoog cholesterolgehalte kan leiden tot hart- en vaatziekten en verhoogt de kans op een leverontsteking.
Cholesterol wordt in het bloed gebonden aan verschillende eiwitten zoals LDL (lage dichtheids lipoproteïne) en HDL (hoge dichtsheids lipoproteïne).
Deze eiwitten hebben een verschillende functie.
HDL is het 'goede' cholesterol; het neemt cholesterol op uit de vaatwand en vervoert dit naar de lever.
Het LDL is 'slecht' cholesterol omdat hierdoor het cholesterol kan ophopen in de vaatwand. Deze ophoping kan leiden tot vernauwing en uiteindelijk tot afsluiting van de bloedvaten. Dit leidt tot zuurstofgebrek bij de organen, waardoor hart- en vaatziekten kunnen ontstaan.
Het cholesterolgehalte van het bloed kan op verschillende manieren worden gemeten. Daarbij is van zeer groot belang dat de verhouding tussen LDL en HDL gemeten wordt. Alléén de waarde van het totaal cholesterol geeft te weinig informatie om daar conclusies aan te verbinden. Verder is het van belang dat een cholesterolmeting minstens tweemaal nuchter en éénmaal gewoon gemeten wordt, alvorens iets over de cholesterolwaarden gezegd kan worden.
Oorzaken
Een hoog cholesterolgehalte komt niet alleen maar voor bij mensen die te dik zijn of die te vet eten. Ook een erfelijke stoornis kan de oorzaak zijn.
Er zijn verschillende vormen van erfelijke stoornissen zoals familiaire hypercholesterolemie (FH) en familiair gecombineerde hyperlipidemie (FCH). Al op jonge leeftijd kunnen de cholesterolwaarden flink verhoogd zijn en hart- en vaatziekten kunnen al op zeer jonge leeftijd voorkomen. Ook een te traag werkende schildklier, suikerziekte en sommige nier- en leverziekten kunnen het cholesterolgehalte verhogen.
Ten slotte zijn er ook verschillende geneesmiddelen, zoals bloeddrukverlagende middelen en plastabletten, die het cholesterolgehalte kunnen verhogen. Als u wilt weten of dat ook voor uw geneesmiddelen geldt, dan kunt u altijd uw Kring-apotheek om advies vragen.
Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren die net als een verhoogd cholesterolgehalte, de kans op hart- en vaatziekten vergroten. De risicofactoren versterken elkaar. Een combinatie van risicofactoren kan de kans om hart- en vaatziekten te krijgen tot wel tien keer of meer vergroten. Sommige risicofactoren zijn vermijdbaar, anderen zijn moeilijker onder controle te krijgen.
Roken beschadigt de wanden van de bloedvaten, waardoor LDL cholesterol de vaatwand kan binnendringen waardoor het dichtslibben van de vaten sneller verloopt.
Een verhoogde bloeddruk beschadigt de bloedvaten en verhoogt de kans op dichtslibben van bloedvaten. Langdurige stress kan indirect bijdragen tot het krijgen van hart- en vaatziekten. Vaak is het voor een deel te wijten aan de levenswijze die stress met zich meebrengt: veel roken en drinken (alcohol), slecht eten en weinig beweging.
Overgewicht is een risicofactor die met name het gevolg is van de levenswijze in onze westerse wereld. Ook overmatig alcoholgebruik kan tot overgewicht leiden.
Te weinig lichaamsbeweging kan in combinatie met een van de risicofactoren ook leiden tot hart- en vaatziekten.
Wat kunt u er zelf aan doen
Bij een verhoogd cholesterolgehalte is aanpassing van de leefgewoonte een belangrijke stap in de goede richting. Gezonde voeding (niet te veel verzadigd vet), niet roken, minder alcohol drinken en leren omgaan met stress hebben een gunstige uitwerking op het cholesterolgehalte. Ook meer lichaamsbeweging heeft een positief effect. Drie keer per week een half uur sporten verlaagt het cholesterolgehalte extra.
Bij overgewicht, doet u er goed aan af te vallen.
Ook wanneer een erfelijke aandoening tot verstoring van de cholesterolwaarden leidt, kunt u met een gezonde leefstijl (in combinatie met medicijnen) het risico op hart- en vaatziekten wel flink verlagen.
Gezonde voeding
Gezonde voeding heeft een positieve invloed op het cholesterolgehalte. In de praktijk blijkt het samenstellen van gezonde voeding niet altijd even gemakkelijk.
De Nederlandse Voedingsraad heeft daarom een aantal spelregels opgesteld:
• Eet gevarieerd. Zorg voor afwisseling zodat u alle voedingsstoffen binnen krijgt.
• Wees matig met vet. Te veel vet, met name verzadigd vet, verhoogt het cholesterolgehalte.
Magere producten en producten met onverzadigde plantaardige vetten zijn beter.
• Eet volop zetmeel en voedingsvezels.
Brood, aardappelen en pasta's bevatten veel zetmeel en zijn energierijk.
• Vermijd te veel suiker. Beperk het gebruik van suikerrijke producten zoals frisdrank, koek, gebak en snoep. Neem maximaal vier tussendoortjes per dag.
• Wees zuinig met zout. Gebruik kruiden om het eten op smaak te brengen.
• Gebruik dagelijks minimaal 1,5 liter vocht.
• Zorg voor een goed lichaamsgewicht.
• Lees wat er op de verpakking staat. Het etiket bevat belangrijke informatie voor het maken van een bewuste voedselkeuze.
Eidooiers zijn cholesterolrijk, maar het gebruik van drie tot vier eieren per week leidt niet tot verhoogde cholesterolwaarden. Houd wel rekening met producten waarin veel eieren zijn verwerkt.
Cholesterolverlagend dieet
Bij iedere vorm van een afwijkend cholesterol- en vetgehalte in het bloed is een wijziging in het voedingspatroon de eerste maatregel. Vaak zijn dieetmaatregelen voldoende om de afwijking te normaliseren.
Uw arts kan in overleg met u besluiten dat u ter ondersteuning geneesmiddelen gaat gebruiken.
Dat verandert niets aan de noodzaak om met dit dieet door te gaan.
Bij een cholesterolverlagend dieet staat de beperking van verzadigd vet centraal. Vervanging van verzadigd vet door zetmeelrijke producten heeft een gunstig effect.
De hoeveelheid verzadigd vet in onze voeding wordt voor een groot deel geleverd door boter, margarine, halvarine, vlees en vleeswaren, melk, kaas en andere zuivelproducten. Vervanging van deze producten is vaak voldoende in een cholesterolverlagend dieet.
Alternatieven zijn magere producten. Gebruik voor bakken en braden olie of margarine met veel meervoudig onverzadigd vet. Besmeer boterhammen liever met dieetmargarine of dieethalvarine. Er zijn tegenwoordig producten verkrijgbaar waar een extra cholesterolverlagende stof inzit. Eet niet te veel snacks en andere hartige tussendoortjes, gebak, cake en snoep.
Geneesmiddelen
Wanneer het effect van een cholesterolverlagend dieet onvoldoende is, dan kunt u met uw arts een behandeling met geneesmiddelen bespreken. Bij erfelijk hoog cholesterol zijn altijd medicijnen nodig. De meest effectieve geneesmiddelen zijn de statines of cholesterolsyntheseremmers. Deze remmen de aanmaak van cholesterol in de lever, waardoor de lever meer cholesterol uit het bloed gaat opnemen. In combinatie met een statine kan er een lipiden verlagend middel gebruikt worden dat de heropname van cholesterol uit de darm remt. Nicotinezuur en fibraten kunnen een positieve invloed hebben op het cholesterolgehalte en de triglyceriden. Daarnaast kennen we nog de galzuurbindende harsen die een matig effect hebben en lastig zijn om in te nemen.
Al deze middelen kunnen bijwerkingen hebben, maar meestal is dit niet het geval. Ook kunnen zij wisselwerking vertonen met andere geneesmiddelen. Als u vragen heeft over uw geneesmiddelen, dan kunt u altijd terecht bij uw Kring-apotheek.
Over het algemeen moeten geneesmiddelen tegen een te hoog cholesterolgehalte levenslang in combinatie met een dieet gebruikt worden. Stoppen met de medicijnen of het dieet heeft als gevolg dat het cholesterolgehalte weer omhoog gaat.
Let op: Veel ‘lightproducten' zijn niet, zoals de naam doet vermoeden, vetarm. Deze producten moeten volgens de Warenwet 30 procent minder calorieën bevatten dan de gangbare producten. Deze vermindering wordt niet altijd gehaald uit vet, maar ook uit suikers, zetmeel of alcohol. Lees daarom altijd de verpakking of het etiket.
Meer informatie
• alles over erfelijk hoog cholesterol: www.hartenvaatgroep.nl
• alles over gezonde leefstijl: www.gezondlevencheck.nl
2010e